„Cyfrowe” pola eksploatacji w znowelizowanym prawie autorskim

#REF! 

Janusz Kolczyński*

 
„Cyfrowe” pola eksploatacji
w znowelizowanym prawie autorskim

 

Niniejszy artykuł komentuje znowelizowany właśnie art. 50
prawa autorskiego (PrAut). Analiza dotyczy wprowadzonych do tego artykułu pól
eksploatacji, stworzonych z myślą o obrocie elektronicznym i sieci Internet. Na
wstępie, dla jasności tego co się zmieniło, zamieszczam poniższą tabelę:
 

 

1. Wstęp

Dla polskiego prawa autorskiego jest to bardzo
ważna zmiana. Stanowi bowiem pierwszą próbę zdefiniowania pól eksploatacji
(autorskich praw majątkowych) związanych z obrotem elektronicznym, jak wykażę
poniżej, próbą niewystarczającą. Po raz pierwszy zlikwidowano jednak, jak sądzę,
spory jakie pola eksploatacji z dotychczasowych „nadają” się do zastosowania w
sieci Internet, czyli inaczej mówiąc za co autor lub osoba uprawniona mogą w tej
sieci pobierać wynagrodzenie. W przeszłości wskazywano tu głównie na publiczne
odtworzenie oraz nadanie[1],
nie stworzone przecież z myślą o sieci.

Dzięki nowelizacji „nadanie” definitywnie
„oderwano” od Internetu poprzez nowy art. 6 pkt 4 PrAut. „Publiczne odtworzenie”
zaś nie powinno być już z tym obrotem więcej kojarzone[2].
Jak wynika bowiem z nowego brzmienia art. 50 pkt 3 in fine, obrĂłt
elektroniczny będzie się teraz wyłącznie kojarzył z tam opisanym polem
eksploatacji związanymi z rozpowszechnianiem a nie z opublikowaniem[3].

 2. Nowe pola eksploatacji
związane z rozpowszechnianiem w art. 50 PrAut

Ustawodawca definiuje w art. 50 pkt. 3 in
fine PrAut pola eksploatacji związane z rozpowszechnianiem – art. 6 pkt. 3
PrAut – wśrĂłd nich nowe, istotne dla naszych rozwaĹźań nad Internetem,
rozpowszechnianie umoĹźliwiające „publiczne udostępnienie utworu w taki sposĂłb,
aby kaĹźdy mĂłgł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym”.
Jest to zatem nowe autorskie prawo majątkowe, dodajmy prawo wyłączne,
przewidziane dla czynności: uploading[4],
czyli aktywnego wprowadzania treści do sieci np. w pamięć serwera przez autora
lub inną osobę uprawnioną oraz downloading[5],
czyli czynności dokonywanej z reguły przez odbiorcę, konsumenta czy inna osobę
biernie korzystającą z treści. Wszystkie te czynności, jak wspomniałem powyżej,
znalazły się w nowelizacji jako podgrupy praw związanych z rozpowszechnianiem.
Zabrakło natomiast miejsca na przedefiniowanie pól eksploatacji związanych
definicją publikacją (art. 6 pkt. 1 PrAut) tj. przede wszystkim prawa
reprodukcji (w Polsce prawa utrwalenia i zwielokrotniania czy wprowadzenia do
obrotu). Brak zatem jasnego podziału na pola eksploatacji związane z
rozpowszechnianiem oraz opublikowaniem. Można oczywiście bronić poglądu, że
podział ten jest oczywisty[6].
Dostrzegam jednakże jego brak choćby przy próbie określenia czym w prawie
autorskim jest „egzemplarz”, czy przy kwestiach dozwolonego uĹźytku w sieci
Internet[7].
Z powyższych wprowadzających uwag wyciągam wniosek, że czeka nas w przyszłości
jeszcze jedna, duĚźo obszerniejsza niĚź obecna, nowelizacja prawa autorskiego.
Będzie ona dostosowywać nasze prawo autorskie do przyjętej 22.5.2001 r.
dyrektywy Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie harmonizacji niektĂłrych
aspektów prawa autorskiego w społeczeństwie informacyjnym (Dyrektywa
2001/29/WE).

Na dzień dzisiejszy przyjmuję jednak, choć nie
było to w przeszłości oczywiste, że egzemplarz w polskim prawie autorskim to nie
tylko corpus mechanicum[8],
ale także jego postać cyfrowa (niematerialna). Paradoksalnie konstatacja ta
rodzi, na gruncie noweli 2003, nowy problem. Dotyczy on definicji egzemplarza
dla potrzeb sieci Internet. Chodzi bowiem np. o pytanie jakie autorskie prawa
majątkowe przysługują autorowi lub innej osobie uprawnionej (twórcy informacji)
z tytułu czynności dowloading dokonywanej przez odbiorcę informacji np.
konsumenta w sytuacji korzystania przez niego z „egzemplarza sieciowego”. Sprawa
nie jest prosta, umieszczając bowiem utwór w sieci autor ma teoretycznie prawo
uzyskać za jego rozpowszechnianie należyte wynagrodzenie, gwarantowane teraz
wyraźnie przez art. 50 pkt 3 in fine PrAut. Skądinąd korzystający z
utworu może w uzasadnionych przypadkach nie zgodzić się na taką zapłatę
motywując to np. licencjami ustawowymi, czy jednak będzie mieć rację?

2.1. Definicja publikacji

Polskie prawo autorskie do 1.1.2003 r.
posługiwało tradycyjną, wąską interpretacją definicji publikacji (art. 6 pkt. 1
PrAut). Definicja ta przewidywała i nadal przewiduje, że:

utworem opublikowanym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został
zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie.

W brzmieniu definicji nie zmieniło się nic, a
jednak, jak się wydaje, trzeba ją teraz za sprawą nowego art. 50 PrAut, inaczej
(szerzej) interpretować. Jej skutki prawne rozciągają się bowiem już nie tylko
na utrwalenie (zwielokrotnienie) dzieła na fizycznym nośniku, ale także, co
dopuszcza wyraĹşnie nowy art. 50 pkt 1 in fine PrAut, na „obecność” tego
dzieła np. w pamięci RAM komputera odbiorcy informacji (dzieła) czy serwerze u
providera. Przypomnijmy, że do tej pory definicja publikacji dotyczyła
wyłącznie materialnego nośnika, wykluczając tym samym, w zasadzie np. monopol
autorski w pamięci RAM. Tak więc publikując utwór autor lub inna osoba
uprawniona mogli dotąd czerpać zyski z jego sprzedaży tylko np. na płycie CD ROM
czy w formie książkowej. Teraz uprawnienie to będzie szersze, zbyt szerokie o
czym dalej. Wyprzedzając pewne późniejsze uwagi wspomnę tu też, że niewielkiemu
„rozchwianiu” ulega w związku z tym konstrukcja dozwolonego uĹźytku.

3. Pojęcie „egzemplarza” w sieci Internet

Wydaje się, że nowy artykuł 50 pkt 1 in fine
przesądza sprawę przewidując, że egzemplarzem utworu może być w prawie
autorskim zapis utrwalony lub zwielokrotniony określoną techniką np. w pamięci
RAM komputera[9],
w tym wypadku techniką cyfrową. Takie utrwalenie (dzieła) i zwielokrotnienie
(jego kopii) jest zatem objęte zakazowym monopolem autorskim. Jest to
rozwiązanie nowatorskie. Do tej pory przyjmowano bowiem, że czasowe utrwalenie
utworu w pamięci RAM to tzw. zwielokrotnienie określoną techniką (art. 50 pkt 2
PrAut2002), dokonywane poprzez tzw. browsing, ktĂłre nie wkracza w
wyłączne uprawnienia autorskie[10].
Teraz na podstawie art. 50 pkt 1 in fine w zw. z art. 50 pkt 3 in fine
PrAut takie uprawnienie można spokojnie konstruować do blokowania
korzystania z dzieła. I nie byłoby w tym w zasadzie nic złego, biorąc pod uwagę
światowe trendy, gdyby nie fakt, że po nowelizacji jakiekolwiek przeglądanie
pamięci RAM komputera wymaga zgody autora lub osoby uprawnionej i zapłaty
honorarium. Nie ma problemu, jeżeli chodzi o czasowe przeglądanie programów
komputerowych (art. 74 ust. 4 pkt 1 PrAut) „ściągniętych” np. na domowy
komputer. Takie przeglądanie (zwielokrotnienie) jest i było możliwe dopiero po
uzyskaniu zgody autora programu. Nowe brzmienie art. 50 pkt 1 in fine
idzie jednak duĚźo dalej, niĚź lex specialis z art. 74 ust. 4 pkt 1 PrAut.
Oto bowiem może być zakazane jakiekolwiek przeglądanie treści na ekranie
komputera. Także takiej treści, która stanowi np. część procesu technologicznego
i jest przelotna oraz nie stanowi sama w sobie wartości ekonomicznej. Tym samym
polska ustawa cofa się m.zd. w stosunku do trendów rozwoju tego prawa na świecie[11].
W tym względzie nie wprowadzono bowiem wyjątków, które przewiduje np. Dyrektywa
2001/29/WE[12].
Zmonopolizowanie pamięci RAM nastąpiło zatem zbyt wcześnie i bez żadnych
wyjątków. Jeżeli dodamy, że odpowiedzialność z tytułu praw autorskich ma z
reguły charakter bezwzględny i obiektywny[13],
sprawa może okazać się w praktyce bardzo doniosła dla strony naruszającej. Można
bronić wprawdzie poglądu, że sytuacje takie są skutecznie eliminowane przez tzw.
licencje ustawowe. Są to jednak wyjątki, które zdaniem doktryny nie dają się
interpretować rozszerzająco a więc np. przenosić na sieć Internet[14].

PowyĹźsze rozumienie „egzemplarza” rodzi takĹźe
dodatkowe komplikacje związane z wprowadzeniem dzieła do obrotu i wyczerpaniem
majątkowych praw autorskich (art. 51 ust. 1). Obecnie bowiem wprowadzenie
do
obrotu oryginału albo egzemplarza utworu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
wyczerpuje prawo do zezwalania na dalszy obrĂłt takim egzemplarzem na wskazanym
terytorium, z wyjątkiem jego najmu lub użyczenia (art. 51 ust.1 PrAut). Ustęp
ten zniknie wprawdzie z dniem naszego członkostwa w UE, niemniej nawet do tego
czasu jego utrzymanie jest niezrozumiałe. Jeśli bowiem przyjąć, że wprowadzenie
egzemplarza utworu w np. trybie uploading do sieci spowoduje jego
wyczerpanie oznacza to, że autor bezpowrotnie traci kontakt z dziełem nie mogąc
czerpać z jego „obiegu” w sieci dalszych poĹźytkĂłw. Dyrektywa 2001/29/WE
przewiduje jednoznacznie w art. 3 ust. 3, Ěźe prawo publicznego rozpowszechnienia
oraz jego pasywna odmiana tj. prawo udostępnienia dzieła publiczności, nie
wyczerpują się poprzez ww. akty komunikacji. Trzeba jednak przy tej okazji
przyznać, że nie jest jasne dlaczego akurat te akty zostały przez dyrektywę
zaliczone do praw mogących ulec wyczerpaniu, a nie prawo dystrybucji (art. 2
dyrektywy), ktĂłre tradycyjnie ulega wyczerpaniu[15].