Firmy – można już „skazywać”

Dziś, tj. 28 listopada 2003 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. z 2002 r., nr 197, poz. 1661). Jak wiadomo do tej pory odpowiedzialność prawnokarna dotyczyła wyłącznie osób fizycznych. Treaz to się ma zmienić i również osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej mogą odpowiadać za niektóre przestępstwa – w tym za przestępstwa przeciwko ochronie infromacji i własności intelektualnej.

Oczywiście podmiot nie będący osobą fizyczną nadal nie jest zdolny do popełniania czynu zagrożonego ustawą w rozumieniu kodeksu karnego. Dlatego też ustawa nie statuuje odpowiedzialności za „czyny” wspomnianych podmiotów, a jedynie odpowiedzialność za czyny zabronione, które są zachowaniami konkretnych osób fizycznych (bardziej lub mniej związanych z danym podmiotem), które przyniosły lub mogły przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść (chociażby niemajątkową). W świetle tego stwierdzenia, redakcję art. 1 ustawy należy uznać za wyjątkmowo niefortunną. Dopiero zatem art. 3-5 ustawy dokładniej przybliża konstrukcję nowego w polskim prawie rodzaju odpowiedzialności. W szczególności podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności w razie stwierdzenia co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 pkt 2 lub 3 ustawy, lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą albo gdy organizacja działalności tego podmiotu nie zapewnia uniknięcia popełnienia czynu zabronionego, a mogło je zapewnić zachowanie należytej, wymaganej w danych okolicznościach ostrożności przez osobę, o której mowa w art. 3 pkt 1 lub 4 ustawy.

Dodatkowo ustawa tworzy zamknięty katalog czynów karalnych popełnionych przez osoby fizyczne, za które podmioty zbiorowe mogą odpowiadać prawnokarnie.

Wsród nich znalazły się, co szczególnie interesujące ze względu na zakres tematyki poruszanej na łamach naszego serwisu, m. inn przestępstwa:

• z art. 303-305 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2001 r. Nr 49, poz. 508 oraz z 2002 r. Nr 74, poz. 676, Nr 108, poz. 945, Nr 113, poz. 983 i Nr 153, poz. 1271),
• z art. 33 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 119, poz. 1250, z 2001 r. Nr 154, poz. 1789 oraz z 2002 r. Nr 41, poz. 365, Nr 74, poz. 676 i Nr 89, poz. 804),
• przeciwko ochronie informacji, określone w art. 267-269 Kodeksu karnego;
• przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, określone w art. 200 § 2, art. 202 oraz w art. 204 Kodeksu karnego;
• stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji, określone w art. 23 i 24 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. Nr 47, poz. 211, z 1996 r. Nr 106, poz. 496, z 1997 r. Nr 88, poz. 554, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2000 r. Nr 29, poz. 356 i Nr 93, poz. 1027 oraz z 2002 r. Nr 126, poz. 1068 i 1071 i Nr 129, poz. 1102);
• przeciwko własności intelektualnej, określone w art. 115-1181 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904, z 2001 r. Nr 128, poz. 1402 oraz z 2002 r. Nr 126, poz. 1068).

Niestety brak w tym wyliczeniu wykroczeń, co uniemożliwia w szczególności pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za przesyłanie drogą elektroniczną niezamówionej informacji handlowej (czyli tzw. SPAM), co w polskim prawie uznane jest za wykroczenie zagrożone grzywną do 5.000 zł.

Za największą słabość ustawy należy uznać fakt, że warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest przeprowadzone najpierw postępowania przeciwko konkretnej osobie fizycznej. Tymczasem ratio legis ustawy, były coraz częstsze problemy z ustaleniem osoby konkretnego sprawcy lub chociażby nawet osoby na której spoczywał szczególny obowiązek np. w zakresie administracji w firmie licencjami na oprogramowanie i kontroli legalności stosowanych aplikacji (jeżeli chodzi o naruszanie praw własności intelektualnej. Przykładowo, jak podje Rzeczpospolita, „niedawno prowadzono postępowanie w sprawie pirackiego oprogramowania zainstalowanego w pewnej firmie. Musiano je umorzyć właśnie z powodu niewykrycia sprawców. Okazało się bowiem, iż zarząd spółki zmieniał się tak często, że nie wiadomo, za kadencji którego zainstalowano kradzione oprogramowanie. W takiej sytuacji firma nie poniosłaby odpowiedzialności również jako podmiot zbiorowy, czyli pozostałaby bezkarna. Dopiero bowiem po prawomocnym orzeczeniu wobec osoby fizycznej (nawet gdy sprawa zostanie umorzona, np. z powodu niepoczytalności) prokuratura bądź pokrzywdzony będą mogli skierować wniosek przeciwko podmiotowi zbiorowemu”.

Jeżeli chodzi o rodzaje kar to są to przede wszystkim kary pieniężne, których dopuszczalne minimalna i maksymalna wysokość jest uzależniona od rodzaju czynu i wyraża się w odpowiednim procencie od przychodu lub wydatków (jeżeli odpowiednio obliczony przychód jest niższy niż 1.000.000 zł). Maksymalnie kara taka nie może przekraczać 10% przychodu lub wydatków.

Do innych – czasem równie dokuczliwych jak majątkowe – represji, jakie ustawa przewiduje w ramach omawianej odpowiedzialności, należą:

• zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń;
• zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi;
• zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem;
• zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne;
• zakaz prowadzenia określonej działalności podstawowej lub ubocznej;
• podanie wyroku do publicznej wiadomości