Nowelizacja niemieckiej ustawy
o prawie autorskim – problem „kopii prywatnej” w świetle ochrony
prawnej technicznych środków zabezpieczających przed kopiowaniem.
13 września 2003
roku weszła w życie nowela niemieckiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych[1] (dalej:
niemiecka PrAU), która miała na celu dostosowanie
niemieckiego prawa do wymogów przewidzianych w Dyrektywie Unii Europejskiej
dotyczącej koordynacji pewnych aspektów prawa autorskiego i praw pokrewnych w
społeczeństwie informacyjnym [2] (dalej:
Dyrektywa), a także Traktatów Międzynarodowej Organizacji Własności
Intelektualnej (Traktat o prawie autorskim i Traktat o artystycznych
wykonaniach i fonogramach)[3], do
których to regulacji Dyrektywa nawiązuje.
Najwięcej
kontrowersji wzbudziła regulacja art.53 niemieckiej PrAU,
dopuszczająca reprodukcję utworów dla użytku prywatnego oraz pozostających w sprzeczności z nią
art.95a-95c, gwarantujących ochronę prawną technicznych środków
zabezpieczających przed kopiowaniem.
Należy
wspomnieć, iż Dyrektywa w art. 5 ust.2 pkt. b)
pozostawia wyłącznej woli państw członkowskich decyzję, dotyczącą możliwości
ustanowienia ograniczenia wyłącznego prawa reprodukcji na rzecz prywatnego
użytkownika również w stosunku do zwielokrotniania na nośnikach cyfrowych. Jednocześnie obwarowane
jest to warunkiem, iż podmioty uprawnione otrzymają w zamian uczciwe
wynagrodzenie.
Już wcześniej
obowiązujący art.53 niemieckiej PrAU stanowił, iż
reprodukcja dla użytku prywatnego jest dopuszczalna[4].
Nowela w sposób jednoznaczny rozwiała
wątpliwości dotyczące zakresu uprzywilejowania prywatnego użytkownika poprzez
wyraźne sformułowanie, iż sporządzanie kopii dla użytku prywatnego może mieć
miejsce na „dowolnym nośniku”, a wiec także w środowisku cyfrowym.
Novum stanowi
zapis, ograniczający uprzywilejowanie art.53 PrAU
wyłącznie do zwielokrotniania utworów nie pochodzących „z oczywiście
nielegalnego źródła”. Ze względu na niejednoznaczność sformułowania
„oczywiście nielegalne” może ono w przyszłości budzić szereg
problemów interpretacyjnych oraz dowodowych.
W dalszej części
ustawy w art. 95 a PrAU ustawodawca wprowadza
szczególną ochronę środków technicznych zabezpieczających przed kopiowaniem, a
w art.95c zapisy dotyczące ustanowienia odpowiedniej ochrony prawnej
elektronicznym środkom identyfikacji, które umożliwiają zarządzanie prawami
autorskimi (tzw. Digital
Rights Management). Normie art. 95 b przypada szczególna rola, ma ona
mianowicie pogodzić regulacje z jednej strony gwarantujące możliwość
ograniczenia wyłącznego prawa uprawionego na rzecz określonych w ustawie
wyjątków dotyczących reprodukcji (a w wymienionych przypadkach także prawa
rozpowszechniania) dla użytku prywatnego i publicznego z regulacjami
przewidującymi ochronę prawną środków technicznych chroniących przed takim kopiowaniem.
Przepis ten oparty jest na wskazaniach art. 6 ust. 4 Dyrektywy, która to
przewiduje szczególny tryb łagodzenia skutków ochrony prawnej technicznych
zabezpieczeń. Należy podkreślić, iż niemiecka ustawa stosując się do wymogów Dyrektywy, nie zezwala na tzw.
„samopomoc” poprzez obchodzenie technicznych środków zabezpieczeń
we własnym zakresie, nawet w sytuacji, gdy podmioty uprawnione w sposób
nieuzasadniony uniemożliwiają do nich dostęp innym podmiotom. Dyrektywa w art.6
ust.4 pkt.1 wymieniając wyjątki od praw wyłącznych dla określonych przypadków
użytku publicznego i prywatnego, wprowadza obowiązek podjęcia przez państwo
członkowskie środków mających na celu umożliwienie w zagwarantowanym zakresie
korzystanie z utworu uprawnionym podmiotom. Co do kwestii reprodukcji dla
użytku prywatnego Dyrektywa zezwala państwom członkowskim na wprowadzenie
analogicznego zapisu, jednakże w tym wypadku zapis ten nie ma już charakteru
obligatoryjnego. Z tej możliwości nie skorzystał ustawodawca niemiecki i zgodnie
z wymogiem Dyrektywy gwarantuje jedynie podjęcie przez państwo środków
zmierzających do umożliwienia realizacji reprografii,
a wiec reprodukcji na papierze lub innym podobnym nośniku. W stosunku do
reprodukcji na nośnikach cyfrowych nie istnieje żadna możliwość wykonania tego
prawa przez podmioty uprawnione na gruncie art.53 PrAU,
o ile utwór jest technicznie chroniony przed kopiowaniem. W efekcie należy się
spodziewać, iż w niedalekiej przyszłości sprzedawane utwory będą całkowicie
wyposażone w środki zabezpieczające je przed kopiowaniem, a obchodzenie lub
usuwanie tych zabezpieczeń obłożone sankcjami,
co może doprowadzić, iż art.53 PrAU w zakresie
reprodukcji na nośnikach cyfrowych pozostanie martwym przepisem.
Na szczególną
uwagę zasługuje również ustęp trzeci art.95b. Przepis ten ma zastosowanie do
wszystkich wyjątków autorskich praw wyłącznych uprawnionego, a wiec i
reprodukcji dla użytku prywatnego. Przepis ten jest literalnym powtórzeniem
art. 6 ust.4 pkt. 4, który to wprowadza zastrzeżenie,
iż wcześniej wymienione regulacje nie mają zastosowania do umownie regulowanych
przypadków korzystania z utworów
publicznie udostępnionych w taki sposób, „aby każdy mógł mieć do niego
dostęp w miejscu i czasie dowolnie przez siebie wybranym”. Oznacza to, iż
w stosunku do utworów udostępnionych na skutek zawarcia umowy w sposób
interaktywny za pomocą Internetu o możliwości zwielokrotniania utworu do użytku
prywatnego decydować będzie wyłącznie uprawniony. Z chwilą powstania właściwej infrastruktury do użycia środków
pozwalających na wprowadzenie takich urządzeń identyfikujących, które
umożliwiają sterowanie kto, kiedy i w jakim zakresie może utwór wykorzystywać,
należy sądzić, iż możliwość zwielokrotnienia utworu zakupionego przez Internet
będzie przez uprawnionego umownie zawsze wykluczona.
Podsumowując
należy stwierdzić, iż mimo wyraźnego zapisu art.53 niemieckiej PrAU zezwalającej na zwielokrotnianie utworów w ramach
użytku prywatnego na dowolnym nośniku, a więc także cyfrowym, na gruncie
obowiązujących przepisów ustawy nie istnieją żadne środki prawne umożliwiające
skuteczne wyegzekwowanie tego prawa w stosunku do reprodukcji w środowisku
cyfrowym w przypadku uniemożliwienia tego przez podmioty dysponujące prawami
wyłącznymi.
Małgorzata Zmysłowska
[1] Gesetz über Urheberrecht und verwandte
Schutzrechte vom 9.09.1965, BGBI. I S.1273 z późniejszymi
zmianami znowelizowana ustawą Gesetz zur Regelung des Urheberrechts in der
Informationsgesellschaft, BGBI. 2003, Teil I Nr.46, 1774.
[2] Richtlinie 2001/29/EG des Europäischen Parlaments und des Rates vom 22.
Mai 2001 zur Harmonisierung bestimmter Aspekten des Urheberechts und der
verwandten Schutzrechte in der Informationsgesellschaft, ABl.
EG L 167 z 22
czerwca 2001 r.
[3] World Intellectual Property Organization
(WIPO); WIPO Copyright Treaty (WCT); WIPO Performances and Phonograms Treaty
(WPPT).
[4] Art. 53 niemieckiej PrAU , podobnie jak i art.5(2) pkt.b
Dyrektywy a inaczej aniżeli art.23 polskiej ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych ogranicza korzystanie z utworu w ramach użytku prywatnego wyłącznie do prawa
reprodukcji.
#REF! Małgorzata Zmysłowska
